Μυστικά και παγίδες των τεκμηρίων

Από την έντυπη έκδοση

Του Γιώργου Παλαιτσάκη
Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Παγίδες για εκατομμύρια φορολογούμενους με χαμηλά εισοδήματα κρύβουν και το 2019 οι διατάξεις για τα τεκμήρια διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων.

Ο λόγος είναι ότι εξαιτίας της εφαρμογής των διατάξεων αυτών οι συγκεκριμένοι φορολογούμενοι θα εμφανίσουν πολύ υψηλά τεκμαρτά φορολογητέα εισοδήματα, μεγαλύτερα από τα πραγματικά αποκτηθέντα, με συνέπεια να υποστούν υπέρογκες φορολογικές επιβαρύνσεις και παράλληλα να απολέσουν δικαιώματα είσπραξης κοινωνικών επιδομάτων, καθώς και δικαιώματα απαλλαγών από τον Ενιαίο Φόρο Ιδιοκτησίας Ακινήτων (ΕΝΦΙΑ).

Σύμφωνα, ειδικότερα, με τα όσα ορίζουν οι διατάξεις των άρθρων 30-34 του ισχύοντος Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος, κατά την εκκαθάριση των δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων που θα υποβληθούν την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2019, για να δηλωθούν τα εισοδήματα του 2018, θα ισχύσουν οι ακόλουθοι κανόνες:

Α) Η Διεύθυνση Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (ΔΗΛΕΔ) της ΑΑΔΕ θα προσδιορίσει το συνολικό ύψος του τεκμαρτού φορολογητέου εισοδήματος κάθε φορολογούμενου με βάση το σύστημα των αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης και των δαπανών απόκτησης περιουσιακών στοιχείων, αθροίζοντας τα ακόλουθα ποσά:

1 Την ελάχιστη τεκμαρτή δαπάνη διαβίωσης, η οποία ανέρχεται σε 3.000 ευρώ για κάθε άγαμο, διαζευγμένο ή χήρο φορολογούμενο και σε 5.000 ευρώ για τους έγγαμους συζύγους που υποβάλλουν κοινή δήλωση. Η ελάχιστη τεκμαρτή δαπάνη διαβίωσης υπολογίζεται μόνο εφόσον ο φορολογούμενος ή ένας εκ των δύο συζύγων δηλώνει έστω κι ένα ευρώ πραγματικό εισόδημα ή εφόσον βαρύνεται με οποιοδήποτε άλλο τεκμήριο διαβίωσης λόγω χρήσης κατοικίας, αυτοκινήτου, σκάφους κ.λπ.

2Τα τεκμήρια διαβίωσης ή «αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης». Τα τεκμήρια διαβίωσης, τα οποία ονομάζονται πλέον «αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης», είναι ποσά τα οποία, σύμφωνα με τη λογική του υπουργείου Οικονομικών, αντιπροσωπεύουν τις ελάχιστες ετήσιες δαπάνες χρήσης και συντήρησης περιουσιακών στοιχείων, όπως κατοικίες, αυτοκίνητα, σκάφη αναψυχής, αεροσκάφη και πισίνες, αλλά και ποσά που, σύμφωνα με το υπουργείο, αντιπροσωπεύουν τα ελάχιστα ετήσια έξοδα του φορολογούμενου για την ατομική του συντήρηση. Στις «αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης» υπάγονται και οι πραγματικά καταβληθείσες δαπάνες για την πληρωμή διδάκτρων σε ιδιωτικά σχολεία καθώς και τα έξοδα για την καταβολή αποδοχών σε υπηρετικό προσωπικό.

Για τον προσδιορισμό του συνόλου των «αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης» κάθε φορολογούμενου λαμβάνονται, ειδικότερα, υπόψη:

α) Οι ιδιοκατοικούμενες ή μισθωμένες ή δωρεάν παραχωρηθείσες κύριες και δευτερεύουσες κατοικίες. Το τεκμήριο διαβίωσης για κύρια κατοικία υπολογίζεται κλιμακωτά με βάση την επιφάνειά της, ως ακολούθως:

  • μέχρι και 80 τ.μ. κύριοι χώροι, 40 ευρώ ανά τ.μ.
  • από 81 τ.μ. μέχρι και 120 τ.μ. κύριοι χώροι, 65 ευρώ ανά τ.μ.
  • από 121 τ.μ. μέχρι και 200 τ.μ. κύριοι χώροι, 110 ευρώ ανά τ.μ.
  • από 201 τ.μ. μέχρι και 300 τ.μ. κύριοι χώροι, 200 ευρώ ανά τ.μ.
  • από 301 τ.μ. και άνω κύριοι χώροι, 400 ευρώ ανά τ.μ.

Για τους βοηθητικούς χώρους της κύριας κατοικίας ισχύει «αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης» 40 ευρώ ανά τετραγωνικό, ανεξάρτητα από την επιφάνεια του ακινήτου. Όλα τα παραπάνω ποσά προσαυξάνονται κατά 40% για κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με αντικειμενικές τιμές από 2.800 έως 4.999 ευρώ το τ.μ. και κατά 70% για κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με αντικειμενικές από 5.000 ευρώ ανά τ.μ. και άνω. Για τις μονοκατοικίες, τα παραπάνω ποσά λαμβάνονται υπόψη αυξημένα κατά 20%. Για τις δευτερεύουσες κατοικίες τα παραπάνω ποσά «αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης» λαμβάνονται υπόψη μειωμένα κατά 50%.

β) Τα επιβατικά αυτοκίνητα Ι.Χ. Το τεκμήριο διαβίωσης υπολογίζεται ανάλογα με τον κυβισμό και την παλαιότητα του αυτοκινήτου (βλ. πίνακα), ενώ δεν εφαρμόζεται για επιβατικά ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα που διαθέτουν πιστοποιητικό αυθεντικότητας, καθώς και για επιβατικά αυτοκίνητα ειδικά διασκευασμένα για κινητικά ανάπηρους, με ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67%.

γ) Τα δίδακτρα που καταβλήθηκαν ετησίως σε ιδιωτικά σχολεία στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης.

δ) Τα ποσά μισθοδοσίας που καταβάλλονται σε οικιακούς βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους και λοιπό προσωπικό.

ε) Τα σκάφη αναψυχής. Τα τεκμήρια διαβίωσης ή οι «αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης» κλιμακώνονται όπως φαίνεται στους πίνακες, ενώ τα ποσά μειώνονται κατά 50% για τα πλοία αναψυχής που έχουν κατασκευαστεί ή κατασκευάζονται στην Ελλάδα εξ ολοκλήρου από ξύλο, τύπων «τρεχαντήρι», «βαρκαλάς», «πέραμα», «τσερνίκι» και «λίμπερτι», που προέρχονται από την ελληνική ναυτική παράδοση. Για σκάφη με μόνιμο ναυτολογημένο πλήρωμα για ολόκληρο ή μέρος του έτους, στην παραπάνω δαπάνη προστίθεται και η αμοιβή του πληρώματος, ενώ τα σκάφη επαγγελματικής χρήσης δεν λαμβάνονται υπόψη για την επαγγελματική δαπάνη.

στ) Τα ανεμόπτερα, τα αεροσκάφη και τα ελικόπτερα.

ζ) Οι πισίνες. Για τις εξωτερικές δεξαμενές κολύμβησης, το τεκμήριο ορίζεται, κλιμακωτά, σε 160 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο μέχρι και τα 60 τετραγωνικά μέτρα και σε 320 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο για επιφάνεια άνω των 60 τετραγωνικών μέτρων.

Τα ανωτέρω ισχύουν και όταν η δεξαμενή είναι συναρμολογούμενη.

Προκειμένου για εσωτερική δεξαμενή κολύμβησης, τα παραπάνω ποσά αυτής της περίπτωσης διπλασιάζονται.

Προκειμένου για κοινόχρηστες πισίνες που βρίσκονται σε συγκροτήματα πολυκατοικιών, η ετήσια αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης επιμερίζεται στους ιδιοκτήτες των ακινήτων με βάση τα χιλιοστά κάθε διαμερίσματος στο οικόπεδο.

3 Τα τεκμήρια απόκτησης περιουσιακών στοιχείων. Ως τεκμήρια απόκτησης περιουσιακών στοιχείων θεωρούνται οι δαπάνες του φορολογούμενου για:

  • την αποπεράτωση οικοδομών,
  • την απόκτηση ακινήτων, μετοχών, αμοιβαίων κεφαλαίων, ομολόγων, εντόκων γραμματίων του Δημοσίου, αυτοκινήτων, δικύκλων, τρικύκλων, σκαφών ή πλοίων αναψυχής,
  • την αγορά κινητών αντικειμένων καθαρής αξίας άνω των 8.130 ευρώ ή 10.000 ευρώ μαζί με τον ΦΠΑ (έργων τέχνης, κοσμημάτων, επίπλων κ.λπ.)
  • την αγορά ή τη σύσταση επιχειρήσεων,
  • τη συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο εταιρειών
  • τη χορήγηση δανείων
  • δωρεές χρηματικών ποσών.

Β) Εάν το συνολικό δηλωθέν εισόδημα του φορολογούμενου είναι μικρότερο από το συνολικό τεκμαρτό εισόδημα, το οποίο θα έχει προσδιοριστεί από το άθροισμα των τεκμηρίων διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων, τότε θα προκύπτει πρόσθετη διαφορά φορολογητέου εισοδήματος. Η διαφορά αυτή, εφόσον δεν θα μπορεί να δικαιολογηθεί από τον φορολογούμενο -με δάνεια, με δωρεές, με λοιπά εισπραχθέντα εισοδήματα απαλλασσόμενα από το φόρο εισοδήματος ή φορολογούμενα αυτοτελώς, με έκτακτες οικονομικές ενισχύσεις που δεν θεωρούνται εισόδημα, με κέρδη από τυχερά παιχνίδια, με εισαγωγή νομίμως φορολογηθέντος συναλλάγματος ή με την επίκληση περισσεύματος εισοδημάτων που αποκτήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια και δαπανήθηκαν εντός του έτους για το οποίο υποβάλλεται τη δήλωση εισοδήματος- θα φορολογείται:

  • ως εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα, εφόσον τουλάχιστον το 50,01% του συνολικού δηλωθέντος εισοδήματος προέρχεται από επιχειρηματική δραστηριότητα, ακίνητη περιουσία ή και κινητές αξίες. Σε κάθε τέτοια περίπτωση, η πρόσθετη διαφορά εισοδήματος θα φορολογείται με συντελεστές 22% μέχρι τα 20.000 ευρώ, 29% από τα 20.001 έως τα 30.000 ευρώ, 37% από τα 30.001 έως τα 40.000 ευρώ και 45% πάνω από τα 40.000 ευρώ. Επιπλέον, θα επιβάλλεται και προκαταβολή φόρου έναντι του επόμενου έτους, η οποία θα υπολογίζεται με συντελεστή 100% επί του κύριου φόρου εισοδήματος.
  • ως εισόδημα από γεωργική δραστηριότητα, εφόσον τουλάχιστον το 50,01% του συνολικού δηλωθέντος εισοδήματος προέρχεται από γεωργική δραστηριότητα. Σε κάθε τέτοια περίπτωση, η πρόσθετη διαφορά εισοδήματος θα φορολογείται με συντελεστές 22% μέχρι τα 20.000 ευρώ, 29% από τα 20.001 έως τα 30.000 ευρώ, 37% από τα 30.001 έως τα 40.000 ευρώ και 45% πάνω από τα 40.000 ευρώ. Επιπλέον, θα επιβάλλεται και προκαταβολή φόρου έναντι του επόμενου έτους, η οποία θα υπολογίζεται με συντελεστή 100% επί του κύριου φόρου εισοδήματος.
  • ως εισόδημα από μισθωτή εργασία, με αφορολόγητο όριο από 8.636 έως 9.545 ευρώ, εφόσον ο φορολογούμενος:

α) έχει αποκτήσει εισόδημα που προέρχεται είτε αποκλειστικά ή κατά ποσοστό άνω του 50% από μισθούς ή συντάξεις ή δεν έχει εισόδημα από καμία κατηγορία ή είναι εγγεγραμμένος στο μητρώο ανέργων του ΟΑΕΔ.

β) έχει αποκτήσει εισόδημα μόνο από κεφάλαιο (από τόκους, ακίνητα κ.λπ.) ή και από υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου και το τεκμαρτό του εισόδημα δεν υπερβαίνει τα 9.500 ευρώ

γ) έχει αποκτήσει εισόδημα έως 6.000 ευρώ από περιστασιακή απασχόληση και το συνολικό τεκμαρτό του εισόδημα δεν υπερβαίνει τα 9.500 ευρώ.

Γ) Πολλοί φορολογούμενοι που πιάνονται στα δίχτυα των τεκμηρίων κάθε χρόνο, λόγω της μόνιμης απώλειας εισοδήματος που τους έχει προκαλέσει η παρατεταμένη οικονομική κρίση, δεν θα μπορούν πλέον να καλύψουν με ανάλωση κεφαλαίων προηγούμενων ετών την πολύ μεγάλη πρόσθετη διαφορά φορολογητέου εισοδήματος που θα προκύψει, λόγω των τεκμηρίων, και το 2019. Κι αυτό διότι τα ποσά αυτά θα έχουν πλέον εξαντληθεί από τα προηγούμενα έτη, που χρησιμοποιήθηκαν για την κάλυψη των τεκμηρίων στις αντίστοιχες φορολογικές δηλώσεις.

Εξαιρέσεις

Οι διατάξεις για τον προσδιορισμό του εισοδήματος με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων δεν εφαρμόζονται:

  • Για τους Έλληνες ομογενείς και γενικά τους κατοίκους εξωτερικού με μία ή περισσότερες δευτερεύουσες κατοικίες ή και ένα ή περισσότερα επιβατικά Ι.Χ. αυτοκίνητα και σκάφη αναψυχής στην Ελλάδα.
  • Για κάθε επιβατικό αυτοκίνητο Ι.Χ. αναπήρου, το οποίο απαλλάσσεται από τα τέλη κυκλοφορίας.
  • Για το αλλοδαπό προσωπικό που δεν διαμένει μόνιμα στην Ελλάδα ή το ημεδαπό προσωπικό που διαμένει μόνιμα στο εξωτερικό και απασχολείται αποκλειστικά σε επιχειρήσεις που υπάγονται στις διατάξεις του α.ν. 89/1967, του α.ν. 378/1968 (Α’ 82) και του άρθρου 25 του ν. 27/1975, για το ποσό της ετήσιας αντικειμενικής δαπάνης, η οποία προκύπτει βάσει του επιβατικού αυτοκινήτου ιδιωτικής χρήσης ή της κατοικίας.
  • Σε περίπτωση αγοράς πάγιου εξοπλισμού επαγγελματικής χρήσης από πρόσωπα που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα.
  • Σε περίπτωση αγοράς επιβατικών αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης, ειδικά διασκευασμένων για πρόσωπα που παρουσιάζουν κινητικές αναπηρίες που υπερβαίνουν σε ποσοστό το 67%.Ως επιβατικά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης ειδικά διασκευασμένα για κινητικά αναπήρους θεωρούνται εκείνα που διασκευάστηκαν ύστερα από άδεια της αρμόδιας αρχής για να οδηγούνται από πρόσωπα που παρουσιάζουν κινητική αναπηρία με ποσοστό πάνω από 67% ή για να μεταφέρουν αυτά τα πρόσωπα μαζί με τα αντικείμενα που είναι απαραίτητα για τη μετακίνησή τους.
  • Για συνταξιούχους, οι οποίοι έχουν υπερβεί το 65ο έτος της ηλικίας τους, εφαρμόζονται ποσά τεκμηρίων διαβίωσης μειωμένα κατά ποσοστό 30%.

4 κίνδυνοι για τα χαμηλά εισοδήματα

1. Υπερφορολόγηση εισοδήματος

Λόγω της σημαντικής συρρίκνωσης των πραγματικών εισοδημάτων, την οποία έχει προκαλέσει η πολυετής οικονομική κρίση σε εκατομμύρια νοικοκυριά, πολλά φυσικά πρόσωπα θα φορολογηθούν το 2019 όχι με βάση τα πολύ χαμηλά εισοδήματα που απέκτησαν το 2018 αλλά με βάση τα πολύ πιο υψηλά, εξωπραγματικά ποσά τεκμαρτών εισοδημάτων. Σε πολλές περιπτώσεις, οι διαφορές μεταξύ των πολύ χαμηλών πραγματικών εισοδημάτων και των πολύ υψηλών τεκμαρτών που θα προκύπτουν θα είναι αδύνατο να καλυφθούν με περισσεύματα εισοδημάτων ή εσόδων από παρελθόντα έτη, καθώς τα ποσά αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί σχεδόν στο σύνολό τους για την κάλυψη τεκμηρίων τα προηγούμενα 4-5 χρόνια.

2. Μη κάλυψη δαπανών με πλαστικό χρήμα

Μισθωτοί, συνταξιούχοι αγρότες και περιστασιακά απασχολούμενοι πολίτες, των οποίων τα φορολογητέα εισοδήματα θα προσδιοριστούν όχι στα πολύ χαμηλά επίπεδα των πραγματικών αμοιβών που εισέπραξαν το 2018 αλλά σε υψηλά επίπεδα, με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης, θα αντιμετωπίσουν επιπρόσθετα τον κίνδυνο να κληθούν να πληρώσουν και επιπλέον φόρο εισοδήματος 22% επί του ποσού που θα θεωρηθεί ότι δεν κάλυψαν με ηλεκτρονικές πληρωμές. Και αυτό επειδή κατά την εκκαθάριση των φορολογικών δηλώσεων που θα υποβάλουν το 2019 για το 2018, το συνολικό ετήσιο φορολογητέο εισόδημα το οποίο θα ληφθεί υπόψη για τον προσδιορισμό του ποσού της δαπάνης που πρέπει να έχει καλυφθεί με πληρωμές μέσω πιστωτικών ή χρεωστικών καρτών ή μέσω άλλων μεθόδων ηλεκτρονικής πληρωμής δεν θα είναι το πολύ χαμηλό πραγματικό δηλωθέν εισόδημά τους αλλά το πιο υψηλό ποσό τεκμαρτού φορολογητέου εισοδήματος.

3 Απώλεια απαλλαγής από τον ΕΝΦΙΑ

Πολλοί φορολογούμενοι, των οποίων το πραγματικό δηλωθέν εισόδημα είναι πενιχρό και, ως εκ τούτου, πολύ πιο χαμηλό από αυτό το οποίο προκύπτει με βάση τα τεκμήρια, θα χάσουν το δικαίωμα μερικής ή ολικής απαλλαγής από τον ΕΝΦΙΑ.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, αν το πραγματικό εισόδημα ενός άγαμου φορολογούμενου είναι 4.000 ευρώ αλλά το τεκμαρτό εισόδημά του είναι 9.500 ευρώ, ο συγκεκριμένος φορολογούμενος θα χάσει την απαλλαγή από το 50% του ΕΝΦΙΑ.

Επίσης, αν το πραγματικό οικογενειακό εισόδημα ενός πολύτεκνου με 4 παιδιά φορολογούμενου είναι 10.000 ευρώ και το εισόδημα που προκύπτει γι’ αυτόν με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης φθάνει τις 18.000 ευρώ, ο συγκεκριμένος πολύτεκνος οικογενειάρχης θα χάσει την απαλλαγή από το 100% του ΕΝΦΙΑ.

4 Απώλεια κοινωνικών επιδομάτων

Χιλιάδες οικονομικά αδύναμοι φορολογούμενοι θα χάσουν κοινωνικά επιδόματα που δικαιούνται, παρά το γεγονός ότι έχουν πολύ χαμηλά πραγματικά εισοδήματα, επειδή το εισόδημά τους με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης θα διαμορφωθεί σε επίπεδα υψηλότερα των εισοδηματικών ορίων που ισχύουν για την είσπραξη των επιδομάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα επιδόματα τέκνων που χορηγεί ο ΟΠΕΚΑ: Ως συνολικό οικογενειακό εισόδημα που λαμβάνεται υπόψη για να κριθεί εάν είναι δικαιούχος ένας οικογενειάρχης είναι το μεγαλύτερο ποσό μεταξύ του πραγματικού δηλωθέντος και του προκύπτοντος με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης. Π.χ. φορολογούμενος με 2 εξαρτώμενα τέκνα, ετήσιο πραγματικό εισόδημα 22.000 ευρώ και ετήσιο τεκμαρτό εισόδημα 31.000 ευρώ θα χάσει το οικογενειακό επίδομα, επειδή το τεκμαρτό του εισόδημα υπερβαίνει το ισχύον για την περίπτωσή του ανώτατο εισοδηματικό όριο των 30.000 ευρώ.